GENİZETİ
Genizeti = adenoid vejetasyon = geniz lenfoid dokusu
Genizeti ameliyatı = Adenoidektomi
Burun boşluğunun bitiminde, arka burun deliklerinden sonra başlayan, arkada vertebra ile sınırlanan, alttan yumuşak damak ve ağız boşluğu ile devam eden bölgeye geniz (nazofarenks) isimi verilir.
Burun arkası boşluğu döşeyen mukoza örtüsüne yerleşmiş lenfoid dokuya da genizeti ismi verilir. Bu doku daha çok burun kaynaklı enfeksiyon ve alerjilere karşı immün sistem hücrelerinin salgılanması ile görevlidir.
Genizeti sıklıkla burun içinde bulunana ve burun eti dediğimiz organla karıştırılır. Burun eti bütün insanlarda burun boşluğunda her iki tarafta üç adet olmak üzere 6 adet bulunan, en büyüğü en altta olup işaret parmağınız boyunda burun ucundan başlayıp genzinize doğru uzanır ancak geniz boşluğu başlangıcında burun içinde sonlanır.
Genizeti ne zaman oluşur, görevi nedir?
Doğumsal olarak bütün çocuklarda bir miktar genizeti bulunur. Bu etin boyuttu doğumda çocuktan çocuğa değişkenlik gösterir. Mukozal lenfoid doku olan genizeti doğar doğmaz burundan ilk nefes almamızla birlikte, havayla gelen gazlarla, mikroplarla, kimyasallarla, sigara dumanıyla, alerjenlerle ve bunun gibi birçok şeyle karşılaşmaya başlar. Sonuçta anne babanın sigara içmesinden, varsa diğer kardeşlerin ve anne, babanın taşıdığı mikroplara karşı ilk reaksiyonlar verilmeye başlar. Ayrıca anne ve babadan gelen genetik alerjik yapı ile çocuğun dış dünyaya karşı vereceği solunumsal alerjik yanıtta burada oluşmaktadır.
Genizeti ne zaman kaybolur?
Bu süreç yaklaşık 8-10’lu yaşlara gelip immün sistemimiz belirli bir düzeye gelene kadar devam eder. Ortalama 8-10 yaştan itibaren genizeti dış dünyaya alışır ve havayolu ile gelebilecek bütün etkenlerle tanışır ve alışır. Artık çok görevi kalmaz ve yaklaşık 3-5 yıl içinde küçülerek kaybolur. Nadiren, yetişkinlerde de özellikle çocuklukta çok büyük bir genizeti varsa, küçülmeden kalmış genizeti olabilir.
Genizeti neden büyür?
Genizeti vücud dışı etkenlere reaksiyon veren lenfoid bir organ olduğundan, burun kaynaklı her enfeksiyon, her alerjide, bu sebebe uygun hücreleri salgılamak için büyür. Bu reaksiyon sürdüğü sürece büyük kalır ve etken geçtikten sonra da küçülmeye başlar. Eğer çocuk çok sık üst solunum yolu enfeksiyonu geçirdiyse, bu enfeksiyonun geçirilme yaşı ne kadar küçükse, burundaki alerjik reaksiyonlar ne kadar erken yaşta başladıysa ve bu alerjik reaksiyon ne kadar güçlüyse, genizeti o kadar çabuk büyümeye ve bulgu vermeye başlar.
Bu dış etkenler içinde özellikle sigara içilmesi, kirli hava şartları, nem şartları, küf mantarları, sanayi bölgesine yakın yaşamak, evin ısınma koşulları gibi birçok farklı sebep sayılabilir. Bu sebep ne kadar sık tekrarlarsa veya devamlı bu etkenlere maruz kalırsa, iyi olma dönemleri ne kadar kısalırsa, genizeti artık geri dönüşümsüz olarak büyür ve büyük kalır.
Genizeti büyümesine bağlı şikayetler nelerdir?
Genizeti burun arka deliklerini tıkamaya başladığında ilk bulgular ortaya çıkar. Burun tıkanıklığı, gece horlamalar ilk bulgulardır. Gece sırt üsttü yatığımızda damak arkaya düştüğünden nefes alma mesafesi daralır ve ilk bulgular gece çıkar. Horlama giderek şiddetlenip uykuda nefes durması dediğimiz apne nöbetlerine dönüşebilir. Çocuk ne kadar küçükse bu tıkanıklık o kadar fazla olur. Gündüz baş pozisyonuna bağlı biraz daha rahat olunabilir ancak bir süre sonra çocuk gündüzde ağızı açık durup sürekli ağız solunumu yapmaya başlar.
Bu çocuklar her üst solunum yolu enfeksiyonunda zorlanmaya başlar, şikayetleri ikiye katlanır, 5-7 gün içinde geçecek gripler, nezleler sinüzite dönüşmeye başlar, bu hastalıklar 10-14 günde ancak düzelir. Soğuk algınlığı ilaçlarının yerini antibiyotikler almaya başlar. Hastalıklar sıklaşır, kulakta sıvı toplanması (effüzyonlu otit) ile başlayan süreç orta kulak enfeksiyonu veya işitme kaybına dönüşebilir. Sürekli ağız açık olmak bademcik enfeksiyonlarının (tonsillit) artışına ve bademciklerinde büyümesine sebep olabilir, bu durum çocuğun horlama ve uykuda tıkanmasını çok şiddetlendirir.
Genizeti büyümesine bağlı diğer şikayetler nelerdir?
Bağlantılı şikâyetler başlar; ağız kuruluğu ve tükürük koruyucu etkisinin azalmasına bağlı diş çürükleri, dişlerde renk değişiklikleri olur. Horlamaya bağlı sert damak derinleşir, sürekli ağız açık durmak da buna eklenince diş ve çene şekli bozulur ve çene kapanış problemleri başlar. Gelecekte bu çocukların ortodontik tedaviler görmesi gerekir. Adenoid yüzü; sürekli ağzı açık duran, dar damaklı, uzun yüz yapısı, orta yüz basık, üst çene öne çıkıktır.
Geceleri horlayan ve derin uykuya geçemeyen çocuk gündüzleri daha huzursuz, uykulu bazen de agresif olabilir. Gece altına kaçırma şikayetleri başlayabilir. Dikkat dağınıklığı başlayabilir. Bu süreç uzarsa gece uykuda salınan büyüme hormonu salınım azalmasına bağlı, büyüme ve gelişmesi yaşıtlarının gerisinde kalabilir.
Bu süreç birkaç aydan birkaç yılla dönüşürse, kronik ve geri dönüşümü olmayan problemler ortaya çıkar.
Genizeti tedavisi nasıl yapılır?
Öncellikle hastanın şikayeti dinlenir, hasta muayene edilir ve her hastanın durumuna göre tedavi planlanır. Hastanın yaşı, tıkanıklığının derecesi, şikayetlerin yeni başlamış olması, kulaklarının durumu, bademciklerin boyuttu, hastalığın çok uzun süredir var olmasına göre farklı tedavi planı yapılır. Öncellikle enfeksiyonların düzeltilmesi için antibiyotik tedavisi, anaokuluna ara verilmesi, sonrasında iyileşme sağlandıysa bunun devamı için burun spreyleri ile genizetinin küçültülmeye çalışılması veya ameliyatın geciktirilmesi mümkün olabilir. Bu sürece cevap her çocukta farklıdır. Eğer artık tedavide gecikilmişse veya hastalık çocuğun hayat kalitesini bozuyorsa veya riskli bir süreç başlamışsa öncelik hastanın ameliyat edilmesidir.
Genizeti Ameliyatı nasıl yapılır?
Genizeti ameliyatı genel anestezi altında yapılan yaklaşık 30-45 dk arası süren bir işlemdir. Genellikle hasta aynı gün evine taburcu edilmektedir. Bademcik operasyonu tedaviye eklenmediyse birinci günden sonra beslenmeye normal olarak devam edilmektedir.
Klasik ameliyat yönteminde ağızdan adenotom dediğimiz küretlerle genizetinin alınması şeklinde yapılır. Güncel olarak bu işlemi endoskopik şartlarda görerek yapmak ve shaver gibi daha kontrollü cihazlarla yapmak daha iyi sonuçlar vermektedir ve nüks etme sıklığını belirgin şekilde azaltmıştır.
Bu ameliyatla eş zamanlı olarak sıklıkla kulağa tüp takılması veya bademciklerinde ameliyat edilmesi mümkündür.
Prof Dr HAKAN CINCIK